Auteur: Tom Kenis

André Billen, geboren in 1927, studeerde economie. Hij slaagde voor het diplomatiek examen. Angèle Branson, ook van 1927, was onderwijzeres. Onder meer door toedoen van de hoge werkeloosheid besluit het koppel in 1953 naar Congo te vertrekken. Andre, avontuurlijk van inborst, was enthousiast. Angèle zag er echter tegen op om haar job op te geven en haar familie en haar omgeving achter te laten. Aangezien zij getrouwd was kon zij bijvoorbeeld niet lesgeven in het katholieke onderwijs in Congo.

André werd postmeester in Stanleystad, waar korte tijd ook een zekere Patrice Lumumba werkte, daarna in Aketi. In 1954 werd in Stanleystad de eerste dochter, Susan, geboren, in 1955 en 1957 volgden nog twee kinderen.

Ook in Boma werkte André als postmeester. André, overtuigd flamingant, was bij de Vlaamse Vriendenkring in Congo. Er vonden, in het laatste jaar voor 1960, discussies plaats onder de kolonialen. Men had het gevoel dat er iets op til stond. Anderen verwachtten helemaal niets. Wat kon er gebeuren? Er waren strubbelingen, maar de Congolezen hadden toch geen wapens. Ambtenaren mochten in die laatste moeilijke periode niet vertrekken. Dat werd beschouwd als een soort van desertie. Daarmee dreigden ze hun opgebouwde loopbaan in gevaar te brengen. Vandaar dat velen ervoor kozen vrouw en kinderen te laten vertrekken wanneer het duidelijk werd dat er iets op til was of wanneer onlusten uitbraken, en bleven zij zelf nog op post, om dan later, vaak over land, Congo te verlaten.

In Boma woonde de familie boven het postkantoor, in een groot huis aan de stroom. Dochter Susan herinnert zich het naar school gaan onder escorte met een jeep. De school was wit. Hun hele leefwereld was wit, behalve de ‘boy’ en de ‘boyess’. De kindjes die kwamen spelen waren ook uitsluitend blank. “Het was echt een apartheid, hoewel er geen verbodsbordjes hingen voor zwarten. De scheiding was verondersteld, subtiel.”

Voor André Billen was de tijd in Congo aangenaam. De levensstandaard was hoog. Er was tennis, zwembad en allerhande ontspanning, en er was de algemene kosmopolitische omgeving, samen met de andere buitenlanders. De familie had een kleine Volkswagen, later een grote Opel Kapitän: “Mijn vader was er op een of andere manier in geslaagd om die auto mee terug naar België te brengen in 1960. Geen flauw idee hoe. Met de boot?” Er waren feestjes in de hotels: daar kwamen de Belgen bij elkaar om te keuvelen. Bij de opstand was dit ook de plek waar vrouwen en kinderen zich verzamelden om geëvacueerd te worden. Bij het uitbreken van de onlusten konden ze, omdat ze dicht bij de haven woonden, redelijk vlot vertrekken.

In Congo mochten de kinderen eigenlijk heel veel. De sfeer was vrij. Dochter Susan vertelt: “We speelden in de modder, ravotten hele dagenlang. Ik herinner me dat we ’s middags, aan de haven, plots een muziekje hoorden. Dat kwam van de bananenboot, die uit het binnenland kwam en even in de haven aanlegde vooraleer hij doorreisde. Het muziekje kwam van de boot zelf. Dan vond een tros bananen meestal wel zijn weg naar ons huis.”

“Bij de terugkeer in België werden we plots kort gehouden. Ten opzichte van de rest van de familie waren wij wildebrassen.”

Het hielp wellicht niet dat Susan meteen bij terugkomst op internaat moest, een echt trauma na het Congolese paradijs. “Misschien,” zo vraagt Susan zich af, “werden de kinderen zo kort gehouden omdat de ouders de nieuwe, Belgische omgeving niet goed kenden, wantrouwden? Misschien is het te vergelijken met migrantengemeenschappen die in het vreemde gastland de neiging hebben de rangen te sluiten, hun kinderen, en vooral hun dochters willen beschermen tegen onbekende gevaren?”

Terugkeer
In 2010 ging Susan voor de eerste keer terug. Met vrienden trokken ze naar Bukavu, ook naar Kisangani. Manja en Hugo Gevaerts organiseerden daar hun verblijf.

In 2012 richtte Susan en vrienden de vzw 3 Giraffen op. Die had als missie het installeren van computerklassen in secundaire scholen in Zuid-Kivu, en het ondersteunen van kleine projecten zoals steun bij scholenbouw, en het oplossen van energieproblemen, o.a. door middel van de installatie van zonnepanelen. In het totaal werden zo’n 25 computerklassen in diverse scholen geïnstalleerd en werd in het centrum van Bukavu een opleidingscentrum voor computervaardigheden opgericht en voor de energie voorzien van zonnepanelen.
Er volgden verdere bezoeken in 2014, en in 2016. Eind 2019 werden de boeken neergelegd. Susan kijkt tevreden terug op de 10 jaar dat de ngo actief was.