You are here

Description

Auteur: Sofie Houben

Het verhaal van de joodse familie Kossmann in Hasselt begint  in 1893. Dat jaar kozen Nathan Kossmann (Lutzingen-D 8 november 1858-Hasselt 13 februari 1918) en zijn vrouw, Sophie Heymann, ervoor om Antwerpen in te ruilen voor Hasselt. Als ondernemers werd de naam Kossmann tot aan de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) een gevestigde waarde in de stad.

Nathan en Sophie stapten op 15 augustus 1888 in het huwelijksbootje in Kerpen, een dorp nabij Keulen. Sophie groeide waarschijnlijk ook op in de buurt van Keulen, waar ze op 10 december 1861 werd geboren als dochter van Moritz Heymann en Esther Mozes. Het koppelde woonde daarna in Antwerpen waar hun oudste zonen Jacob (8 juni 1889-Hasselt 30 juli 1937) en Karel (19 augustus 1890-) werden geboren. In Hasselt nam het gezin zijn intrek in een woning op de Maastrichterstraat nummer 112. Op datzelfde adres stonden toen ook de nichten Gilis ingeschreven. Nathan verdiende de kost als koopman en leurder. De daaropvolgende jaren werden Nathan en Sophie nog de trotse ouders van Arthur (Hasselt 11 oktober 1893-Hasselt 31-12-1942), Armand (Hasselt 10 april 1896-) en Eugeen (Hasselt 15 juni 1901-).

Tien jaar later, in december 1910, verhuisde het koppel samen het hun zonen Karel, Armand en Eugeen van de Maastrichterstraat (nummer 104) naar een pand op de Zuivelmarkt (nummer 9). De winkel Kossmann, gekend voor zijn kramerswaren, was vanaf dan een vaste waarde op de Zuivelmarkt. Vanaf 1915 woonde ook Hilda Kossmann in Hasselt. Ze was een nichtje en woonde van 1915 tot 1922 bij de familie in. Ze verhuisde in 1922 naar Seraing.

De zonen van het koppel gingen vanaf de jaren 1910-1920 ieder hun eigen weg:

- De oudste zoon Jacob of Jaak huwde op 23 september 1907 met Elli Feidelberg (Altena-D 6 juli 1888-). Het koppel kreeg samen twee zonen en twee dochters: Walter Albert Adolf (Hasselt 17 augustus 1915-), Paul Lodewijk (Hasselt 8 juni 1918-), Suzanne Esther (Hasselt 5 maart 1921-) en Irène Charlotte (Hasselt 8 november 1924- Hasselt 8 mei 1925). Hun jongste dochter overleed in 1925 en werd begraven in het familiegraf op het oud kerkhof (ligging K27) van Hasselt. Wanneer Nathan en Sophie naar een woning op de Thonissenlaan (nummer 41, later nummer 49) verhuizen, bleef Jacob met zijn gezin in het winkelpand op de Zuivelmarkt wonen. Hij baatte er de kramerij van zijn vader verder uit. Het gezin stelde het goed en kon zich in de jaren 1910-1920 een kindermeid, twee dienstmeiden en een winkeljuffrouw veroorloven. In 1936 verlieten ook zij het pand op de Zuivelmarkt en verhuisden ze naar de Ridderstraat (nummer 30). Jacob overleed op 30 juli 1937 in Hasselt, vermoedelijk aan kanker. Hij ligt bij zijn dochter begraven op het oud kerkhof (ligging K27). Zijn vrouw verhuisde een jaar later met het gezin naar de Koningin Astridlaan (nummer 45a).

- Karel Kossmann was net als zijn vader en zijn broer handelaar. Hij trouwde op 24 oktober 1916 in Antwerpen met een naamgenote, Alice Carolina Kossmann (Antwerpen 7 maart 1897-). Het koppel nam zijn intrek in het pand De Bril op de Maastrichterstraat (nummer 8). Karel en Alice werden de trotse ouders van Maurice Jacob (Hasselt 16 november 1917-) en Yvonne Jeanne Eva (Hasselt 28 november 1920-). Een aantal jaar later, op 19 februari 1923, kwam Karel om het leven in Sint-Huibrechts-Hern. Hij werd eveneens begraven op het oud kerkhof van Hasselt (ligging K28). Alice bleef tot 1931 op de Maastrichterstraat wonen, maar verhuisde dan samen met haar kinderen naar de Grote Breemstraat (nummer 45). De familie Kossmann-Kossmann verdween vervolgens uit Hasselt wanneer Maurice in 1932 naar Sint-Gillis vertrok en Alice en Yvonne in 1933 naar Sint-Jans-Molenbeek.

- Zoon Arthur kwam na een omzwerving van Hasselt naar Mönchengladbach in 1908, naar Sint-Joost-ten-Node vanaf 1912 en naar Schaarbeek terug toe in de stad. Op 4 september 1928 huwde hij met Erna Haas. Het koppel bleef kinderloos en woonde tot 1930 bij Sophie op de Thonissenlaan. Daarna verhuisden ze naar het pand De Cleyne Valck op de Maastrichterstraat (nummer 6).

- Armand bleef in tegenstelling tot zijn broers ongehuwd. Hij trok in 1910 naar Keulen om er te werken als pasteibakkersgast en in 1916 voor een jaar naar Düsseldorf. Hij bleef daarna op de baan als handelsreiziger. Een onderkomen vond hij bij zijn moeder Sophie, die sinds 1915 op de Thonissenlaan woonde.

- De jongste broer, Eugeen, bleef eveneens met zijn vrouw Karola Gottschalk (Hünshoven-D 2 februari 1903-) bij zijn moeder Sophie wonen. Eugeen en Karola stapten op 6 maart 1931 in Geilenkirchen, een Duits dorpje nabij de grens van Nederlands-Limburg, in het huwelijksbootje. Samen kregen ze één dochter, Lea André Liliane Kossmann (Hasselt 17 maart 1932-). (nvdr: Lea overleed in Brussel op 7 december 2013) (5)

De gruwel van de Tweede Wereldoorlog

Tijdens de oorlog verdween de familie Kossmann uit het Hasselts straatbeeld. Als joodse familie werden zij het slachtoffer van de gruwel van de systematische jodenvervolging door de nazi's. Behalve Arthur, werd het merendeel van de familieleden door de nazi's deporteerd richting concentratiekampen in Frankrijk en Polen.

- Arthur overleed tijdens de oorlog, op 31 december 1942, op 49-jarige leeftijd in Hasselt. Hij werd gefusilleerd door de Duitsers nadat hij was beschuldigd van wapenbezit (uit de Eerste Wereldoorlog).

- Elli Feidelberg vond volgens ... samen met haar dochter Suzanne de dood in Frankrijk, in het transitkamp van Rivesaltes. De laatste registratie van hen dateert uit juni 1942. Toch bestaan er wat onduidelijkheden rond het lot van dit gezin. Op het oud kerkhof ligt namelijk een Kossmann-Feidelberg begraven. Is dit Elli en heeft zij de oorlog toch overleefd? En wat gebeurde er met Suzanne, Walter Albert en Paul Lodewijk? Ze staan op een lijst van joodse vluchtelingen in Zwitserland in de periode 1936-1946 bijgehouden door het United States Holocaust Memorial Museum Archives. Hebben zij de oorlog toch overleefd? (nvdr: zie Weetjes, 1945)

- Alice Kossmann werd opgepakt en via Kazerne Dossin van Mechelen naar Auschwitz-Birkenau gedeporteerd op 31 oktober 1942. Ze kreeg het nummer 54 op het transport XVI. Alice overleefde het concentratiekamp niet. Op hetzelfde transport zat ook Hilda Kossmann met het gevangenennummer 53.

- Erna Kossmann of Erna Haas werd eveneens via Kazerne Dossin gedeporteerd naar het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau. Ze werd in de zomer (juli) van 1943 met het nummer 131 op transport XXI richting Polen gezet. Erna overleefde de oorlog niet.

Het noodlot slaat ook toe op de Thonissenlaan wanneer Duitsers binnenvallen en Sophie, Armand, Eugeen en Karola meenemen. Van Armand, Eugeen en Karola is geweten dat ze in april 1944 vanuit Kazerne Dossin op transport XXIV richting Auschwitz-Birkenau werden gezet. Ze kregen de nummers 604, 602 en 603 toegewezen. Niemand van het gezin keert levend terug uit het concentratiekamp. Dochter Lea overleeft de oorlog wel en dit waarschijnlijk dankzij een ontspanningsroute richting Nederland.

Weetjes: 

Begraven Oud Kerkhof: Nathan Kossman (1858-1918), sectie K, graf nr. 27; Jacob (Jaak) Kossmann (1889-1937), sectie K, graf nr. 27; Karel Kossmann (1890-1923) + echtgenote Feidelberg?, sectie K, graf nr. 28; Irène Charlotte Kossmann (1924-1925); dochter voorgaande, sectie H, graf nr. 27.

* 1923: "Verl. Maandag vertrok de koopman Karel Kossmann per auto van Tongeren naar Hasselt. Onderweg voelde hij zich onpasselijk worden, zoodanig dat hij zijn chauffeur niet kon verwittigen. Wanneer deze bij de aankomst het rijtuig opende, was M. Kossmann overleden. M. Kossmann was in Hasselt zeer gekend; zijn overlijden is een zwaar verlies voor zijn weduwe en weezen." (1)

* 1945: “Blijde terugkeer — Gisteren keerden in onze stad Mevr. J. Kossman (nvdr: Elli Feidelberg) en haar zoon (nvdr: Walter Albert Adolf) uit een concentratiekamp te Duitschland terug. In 1941 gedeporteerd waren ze gescheiden en leefden zonder nieuws van elkander in verschillende concentratiekampen. Bevrijd door den opmarsch der geallieerden, zagen ze elkaar in het terugkeeren weer. Toch al twee Hasselaren terug uit de naziklauwen.” (2) Walter Kossmann trouwde in Hasselt in 1946 met de uit New York afkomstige Tauba Goldberg. (4)

* 1950: “Gerechterlijke Verklaring van Overlijden / Tenzij iemand inlichtingen zou kunnen verstrekken omtrent het in leven zijn van de hiernagenoemde persoon, zal de Rechtbank van Eerste Aanleg te Hasselt, na een termijn van twee maanden, te rekenen vanaf de huidige bekendmaking, deze persoon, overleden verklaren: Heymann Sophie, rentenierster, geboren te Keulen (Duitsland) op 10 December 1861, weduwe van Kossmann, Nathan, gewoond hebbende te Hasselt, Thonissenlaan, 49 - overleden, einde 1942 in de streek van Auschwitz (Duitsland) / De Prokureur des Konings, P. Van de Velde, 1ste Substituut” (3)

(1) Het Algemeen Belang der Provincie Limburg, 04-03-1923, p. 4.; (2) Het Belang van Limburg, 25-03-1945, p. 2.; (3) Het Belang van Limburg, 02-07-1950, p. 9.; (4) Het Belang van Limburg, 04-10-1946, p. 4.; (5) https://www.geni.com/people/L%C3%A9a-Kossmann/6000000000954789148

Fiche

Naam: 
Familie Kossmann
Benaderende periode van: 
einde 19de eeuw
Benaderende periode tot: 
WOII

Referenties

Wij rekenen het ons tot plicht een kort aandenken te wijden aan onzen alomgeachten stadsgenoot den Heer...
Bevolkingsregister(s) (Stadsarchief Hasselt)
Titel: 

Bevolkingsregister(s) (Stadsarchief Hasselt)

Plaats van uitgave: 
Hasselt
Oud Kerkhof Stad Hasselt Kempische Steenweg (1992)
Titel: 

Oud Kerkhof Stad Hasselt Kempische Steenweg (1992)

Ondertitel: 
1796-1930 // Volledige inventaris - Stand 1990-1992
Plaats van uitgave: 
onuitgegeven handschrift
Jaar van uitgave: 
1990
Cover: 
Vroom aandenken (1944)
Titel: 

Vroom aandenken (1944)

Naam van de krant: 
Het Belang van Limburg
Datum van uitgave: 
11/10/1944
Pagina('s): 
2

Recent toegevoegd

Auteur: Tom Kenis Edgard Jamart werd geboren in een gehucht tussen Bergen en Luik, maar woont al 40 jaar...
Auteur: Hubert Bovens Marcellin Lagarde werd geboren te Sougné, Sprimont in de provincie Luik op 2...
Auteur: Jean Nicolaï Kunstschilder Antoon Emile Arnoldus Georgius Kolb werd in Hasselt geboren in 1889...
Pagina in opbouw. Informatie, foto's en verhalen over de Hasseltse politie zijn welkom. In 1991...
Auteur: Mieke Strauven Grauwzuster Gertrudis van Schaffelen kwam in 1626 aan in Hasselt, met als doel...

Prinsbisdom Luik, 1659

Gebrandschilderd glas. Hasselt, Het Stadsmus, inv. nrs. 2014.0370 tot en met 2014.0377.

Maria-Helena Hubrechts was de zus van E.H. Jozef Hubrechts . Ze overleed samen met hem in de nacht van...
Eerwaarde Heer Jozef Hubrechts was pastoor van de Onze-Lieve-Vrouwbasiliek. Hij overleed samen met zijn...
Van 2014 tot eind 2018 was Steven Vandeput minister van Defensie en Ambtenarenzaken in de federale...
Emiel Baptist werd geboren in 1895 in Godsheide als zoon van dienstknecht Andreas (Zonhoven 1847-Hasselt...