Wapen: in sinopel een golvende dwarsbalk van zilver, vergezeld van drie bijenkorven van goud, geplaatst 1 en 2.

De familie van Melbeek ontleende haar naam aan het gehucht Melbeek, ten zuiden van Hasselt. In de lakennijverheid, die in de 16de eeuw nog bloeide in Hasselt, wist de familie een zekere welstand te bereiken. Huwelijken met leden van vooraanstaande families zoals van Elsrack, Vuskens, Beerts, Vrerix, van der Ryst, getuigen van het feit dat de familie van Melbeek tot het stadspatriciaat behoorde. De herinnering aan die allianties leidde tot verschillende wapencombinaties gedurende de 17de eeuw.

De gebroeders Gerard en Tilman van Melbeek, zonen van Arnold en Elisabeth van Elsrack, zijn de stamvaders van twee takken, die zich heraldisch van elkaar onderscheiden hebben. De tak van Tilman voerde als wapen 'in zilver een keper van keel, het schildhoofd van lazuur beladen met drie merleten van zilver', dat gewoonlijk gevierendeeld werd met het wapen van de familie van Elsrack. De zilveren vogeltjes op een blauw schildhoofd waren een bedekte verwijzing naar een beek. Als zinsspeling op de familienaam gebruikte de tak van Gerard daarentegen steeds een golvende dwarsbalk, die geleidelijk aangevuld werd met bijenkorven om de eerste lettergreep ook in beeld te brengen, aangezien 'mel' in het Latijn 'honing' betekent. De familie Vrerix die met beide takken verwant was, combineerde haar gekruiste ankers met de twee wapens tot een overladen schild. Een nichtje van Gerard en Tilman van Melbeek, begijn Margareta Vuskens, geboren uit het huwelijk van Art en Elisabeth van Melbeek, combineerde de golvende dwarsbalk van haar moeder met de toegewende vossen van haar vader.

Gerard van Melbeek, de stamvader van de eerste tak, was getrouwd met Maria Beerts, wiens familiewapen met een beer gedeeld of gevierendeeld werd met de golvende beek van van Melbeek. Uit dit huwelijk werden o.a. Maria, echtgenote van burgemeester Frederik Vrerix, Catharina, echtgenote van Jan Geloes (nvdr: deze Jan Geloes, voorspreker bij de Schepenbank van Luik, was een bastaardzoon van Jan Geloes, kanunnik van Kortessem, die zelf een bastaardzoon was van jonker Steven Geloes, stadhouder van de Leenzaal van Kuringen), en Arnold geboren. Deze Arnold werd bouwmeester van Hasselt in 1608 en in 1618, burgemeester in 1615, in 1622 en in 1625. In 1597 was hij prins van De Roode Roos. Hij trouwde in 1596 met Catharina van der Ryst, dochter van muziekmeester Herman en van Isabella Vuskens. Dit echtpaar schonk in 1619 aan het Hasseltse begijnhof een brandglasraam waarop hun gekoppelde wapens voorgesteld waren, waarschijnlijk omdat hun dochters Isabella en Elisabeth er als begijntjes ingetreden waren. Daarnaast had dit echtpaar nog een dochter Catharina, echtgenote van Frank Vrancken, en drie zonen: Herman, Arnold en Jan. Vader Arnold van Melbeek overleed op 5 april 1629.

Herman van Melbeek, de in 1604 geboren zoon van Arnold en Catharina van der Ryst, werd aangesteld tot secretaris van de stad Hasselt. Het bouwmeesterschap werd hem toevertrouwd in 1652. Hij trad in het huwelijk met Maria-Helena van Winghe. Het echtpaar was eigenaar van 'het Lemken' in de Meldertstraat. Zij hadden verscheidene kinderen: Maria, die huwde met haar neef Simon van Melbeek, Anna, echtgenote van Frans Blavier en drie zonen. Arnold, kanunnik in Torhout, stierf reeds op 20 februari 1677. De tweede zoon, Hendrik van Melbeek en zijn echtgenote Hoesen waren de ouders van twee priesters, namelijk Arnold en Jan-Arnold, welke laatste werd gedoopt op 4 maart 1671. Arnold was kapelaan in Beringen en meester van de Onze-Lieve-Vrouwebroederschap. In die hoedanigheid staat hij afgebeeld op het groepsportret uit 1709. In 1726 stond hij zijn deel in de ouderlijke woning af aan zijn broer Jan-Arnold, priester en lid van de cantorij in de Sint-Quintinuskerk. Bij akte van 21 juli 1736 stichtte deze Jan-Arnold een nieuwe liefdadigheidsinstelling waaraan hij zijn stamhuis schonk. Bejaarde, behoeftige Hasselaren zouden er voortaan een rustige oude dag kunnen slijten. De gedenksteen die in het 'Oud Mannenhuys' op de Paardsdemerstraat aangebracht werd, bleef bewaard (nvdr: collectie Het Stadsmus).

De derde zoon van Herman en Maria-Helena van Winghe, Gerard, gedoopt in Hasselt op 30 december 1632, werd op 15 juni 1672 de echtgenoot van Catharina Drossarden. Hij oefende het ambt van notaris uit: in Beringen van 1677 tot 1679 en in Hasselt van 1679 tot aan zijn overlijden op 24 september 1694. Gerard van Melbeek werd op 30 juni 1681 benoemd tot schepen van Hasselt; hij bood zijn ontslag aan in 1691 ten gunste van zijn schoonbroer Michiel Drossarden. Herman van Melbeek overleed op 8 juni 1657.

Arnold, de tweede zoon van Arnold van Melbeek en Catharina van der Ryst, werd geboren in 1606. Hij studeerde godgeleerdheid in Leuven. Hij werd aangesteld tot pastoor van de Sint-Niklaaskerk in Maastricht. In 1648 werd hij bovendien benoemd tot rector van de gasthuiskapel in Neeritter. Op 2 april 1674, het jaar voor zijn dood, stichtte hij in zijn geboortestad een weeshuis en begiftigde het met een jaarrente van 600 gulden. Het Hasseltse weeshuis werd gevestigd in 'het Schuttershof', gelegen in de Ridderstraat. Een brandglasraam met het gevierendeelde wapen van de stichter werd er aangebracht: twee bijenkorven in het eerste kwartier en twee golvende dwarsbalken in het vierde kwartier; in het tweede kwartier was het wapen van zijn grootvader van der Ryst opgenomen en in het derde dat van zijn grootmoeder Vuskens. Ook een gedenksteen met de wapenschilden van de stichter en van de Hasseltse burgemeesters Schoepen en Swennen, versierde de toegang tot het weeshuis. Arnold van Melbeek overleed op 24 november 1675. Een portret van hem op zijn doodsbed bleef behouden (nvdr: collectie Het Stadmus).

De derde zoon van het echtpaar van Melbeek-van der Ryst, Jan genaamd, werd gedoopt op 5 juni 1611. Hij was secretaris van Oostham en notaris. In 1651 en in 1661 werd hij aangesteld tot burgemeester van Hasselt. Hij bewoonde het stamhuis in de Paardsdemerstraat. Met hem bereikte het wapen zijn eindstaat met de golvende dwarsbalk en drie bijenkorven geplaatst 1 en 2. Jan van Melbeek was eerst getrouwd met Helena van Winghe, de weduwe van zijn in 1657 overleden broer Herman. Zij overleed op 1 juni 1667. Hij hertrouwde op 7 mei 1668 met Christina van der Locht, weduwe van Renier van Buylen. Jan van Melbeek overleed op 6 januari 1672.

Uit het tweede huwelijk van Jan van Melbeek met Christina van der Locht werd Jan geboren en gedoopt in Beringen op 17 oktober 1671. Voor zijn intrede bij de bogaarden in Diest, op 22 november 1689, stelde hij zijn testament op ten voordele van zijn halfbroers Gerard en Hendrik van Melbeek.

De tak van Gerard van Melbeek genoot hoog aanzien in Hasselt, de stichtingen van het weeshuis en van het oud-mannenhuis door telgen uit deze tak getuigen van hun sociale bewogenheid. De tak van Tilman daarentegen stond niet zozeer in de kijker. Enkel een achterkleinzoon van Tilman, ook Tilman geheten, bereikte een vooraanstaande positie in het stadsbestuur; hij werd in 1661 aangesteld tot bouwmeester. Hij had afstammelingen in Hasselt tot ver in de 18de eeuw; leden van deze tak verspreidden zich in Diest, Herk-de-Stad en Tongeren. (JJvO-WC)

Uit: Oog in Oog (2003), pp. 233-236.