De gemeente Spalbeek is gegroeid tussen de Herk- en de Demervallei, bij de overgang van het Kempens Plateau naar Vochtig Haspengouw. In de oudst gekende dorpsnaam 'Spalbeeke' herkennen we het Middelnederlandse 'spalde', dat 'kloof' of 'splitsing' betekent. De naam verwijst dus naar de splitsing van twee beken: de Herk en de Demer, of de Garebeek en de Busselkensbeek.

Tijdens het Ancien Régime was Spalbeek een Loonse heerlijkheid, die vanaf 1366 onder de voogdij van de prins-bisschoppen van Luik viel. Administratief werd Spalbeek opgesplitst in twee kwartieren: de Jodenstraat en de Molenkant, met elk een eigen dorpsmeester.

Tot midden 20ste eeuw leefde Spalbeek van landbouw en veeteelt. Na 1900 nam de belangstelling daarvoor stillaan af. Het is nu vooral een woongemeente van 525 hectare groot, met zo'n 1815 inwoners. Op 1 januari 1970 werd Spalbeek bij Kermt gevoegd, dat in 1977 in 'Groot-Hasselt' werd opgenomen.

Voor 1846 bestond er in Spalbeek geen georganiseerde vorm van onderwijs. De meeste kinderen volgden les in de woning van een of andere 'dorpswijze', of gingen in Stevoort of Berbroek naar school. De eerste onderwijzer van de gemeente was meester Leopold Maréchal. Het eerste schooltje werd pas in 1859 gebouwd. In 1975 fusioneerden de gemeentelijke jongens- en meisjesschool. Die werden even later bij de gemeenteschool van Kermt gevoegd.

In Spalbeek zijn verschillende verenigingen actief. In 1937 werd KVLV hier opgericht. Jeugdbeweging Katholieke Studentenactie begon midden jaren '50. Enkele KSA-leden richtten even later de volleybalploeg op, die later uitgroeide tot het huidige Spavoc. Rond 1955 werd ook de plaatselijke Kristelijke Werknemersbeweging (KWB) gesticht. Die organiseert onder andere zomerfeesten en wandeltochten. Voetbalclub Sporting Spalbeek bestaat sinds 1952. De bekendste Spalbeekse voetballer is zeker René Vandereycken, de huidige bondscoach. 

Uit: Wandelen in Spalbeek (2007)